Usuwanie wyrobów zawierających azbest

11-01-2016, 09:13 Joanna Oreł

Azbest w języku greckim oznacza niezniszczalny. Właściwości azbestu takie jak: duża odporność na wysokie i niskie temperatury, niewielkie przewodnictwo cieplne i odporność na działanie czynników chemicznych sprawiły, że stał się on powszechnie wykorzystywany jako cenny surowiec również w Polsce.

Szacuje się, że azbest znany był już w czasach prehistorycznych. Najstarsze dane kopalne świadczące o wykorzystaniu azbestu przez człowieka pochodzą sprzed 4500 lat z terenów współczesnej Finlandii, gdzie mieszanina gliny i włókien azbestowych służyła do wyrobu garnków.

W starożytności włókna azbestowe wykorzystywane były do produkcji knotów do świec, niepalnego papieru, płaszczy żołnierskich, całunów pogrzebowych. Tkane z włókien azbestu obrusy i chusteczki czyszczone były poprzez wrzucanie do ognia. Azbest określany był również jako górska skóra, kamień bawełniany, len kamienny, skalny oprzęd. W średniowieczu azbestowi przypisywano właściwości magiczne i sądzono, że stanowi on owłosienie „ogniotrwałych salamander”.

Zainteresowanie azbestem wzrosło znacznie w okresie rewolucji przemysłowej, kiedy też zaczęto wydobywać minerały azbestowe na skalę przemysłową. Światowe złoża azbestu szacuje się na ponad 550 mln ton, a największe złoża występują w Kanadzie. Trwającą do dziś eksploatację złoża w Quebeku rozpoczęto w roku 1877. Pozostałe złoża znajdują się w Rosji na Uralu, a także w USA, RPA i Zimbabwe. Szczyt wydobycia azbestu na świecie osiągnięty został w 1976 r. i wyniósł ok. 5 mln ton.

Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce rozpoczęła się w roku 1907 w Krakowie, następnie w Lublinie około roku 1910 i w Ogrodzieńcu koło Zawiercia w roku 1920. Stosowanie azbestu na szeroką skalę w budownictwie przypada na lata sześćdziesiąte ubiegłego wieku, kiedy to powstały cztery duże zakłady wyrobów azbestowo – cementowych. Głównym surowcem stosowanym do produkcji był azbest chryzotylowy (uwodniony krzemień magnezu). Do połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia do produkcji rur ciśnieniowych stosowany był również krokidolit (minerał z grupy minerałów skałotwórczych), jak i niewielkie ilości amozytu.

Choć azbest jest bardzo trwałym materiałem jest również szkodliwy dla zdrowia i życia ludzi. Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce została zakazana ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.). Zgodnie z ustawą w Polsce do 28 września 1998 r. została całkowicie zakończona produkcja płyt azbestowo-cementowych (a wcześniej innych wyrobów zawierających azbest). Natomiast po 28 marca 1999 r. obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Wyjątek stanowią wyroby z zawartością azbestu, które nie posiadają jeszcze swoich zamienników ze względu na ekstremalne warunki pracy.

Wielkość zagrożenia zdrowia zależna jest od rodzaju azbestu, wielkości włókien i ich stężenia w powietrzu oraz czasu narażenia. Największe zagrożenie stanowią włókna respirabilne, tzn. występujące w trwałej postaci w powietrzu i mogące przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Mają one średnicę mniejszą od 3 μm i są dłuższe niż 5 μm, przy czym najbardziej szkodliwe są włókna o długości ok. 20 μm. Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną chorób układu oddechowego tj.: pylicy azbestowej zwanej azbestozą, łagodnych zmian opłucnowych, raka płuc oraz międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej (nowotworów o wysokiej złośliwości).

Wyroby azbestowe powinny być usuwane przez wyspecjalizowane firmy oraz unieszkodliwiane w taki sposób, aby nie wpływać negatywnie na zdrowie i życie ludzi, a także na środowisko naturalne. Jednak samo usuwanie tego typu wyrobów jest operacją bardzo kosztowną. Od wielu lat w kraju funkcjonują specjalne programy, które współfinansują utylizację azbestu.

W grudniu 2015 roku Rada Nadzorcza Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska podjęła uchwałę o przyjęciu nowych Szczególnych zasad dofinansowania jednostek samorządu terytorialnego przy udziale środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego „SYSTEM – Wsparcie działań ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych przez WFOŚiGW Część 1) Usuwanie wyrobów zawierających azbest”.

Warunki finansowania zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego będą w 2016 roku korzystniejsze niż w latach ubiegłych, ponieważ WFOŚiGW przeznaczy na realizację zadań związanych z usuwaniem i unieszkodliwieniem azbestu dofinansowanie w formie dotacji, które podobnie jak w przypadku środków z NFOŚiGW będzie mogło wynosić do 50% kosztów kwalifikowanych zadania, lecz nie więcej niż 400 zł/Mg odpadu zawierającego azbest (jeżeli na zadanie składają się: demontaż, zbieranie, transport i unieszkodliwienie lub zabezpieczenie odpadów zawierających azbest) i 300 zł/Mg odpadu zawierającego azbest (jeżeli na zadanie składają się: zbieranie, transport i unieszkodliwienie lub zabezpieczenie odpadów zawierających azbest).

Kwota dofinansowania przedsięwzięcia, podobnie jak w latach ubiegłych, może wynosić do 100% kosztów kwalifikowanych. Uzupełnienie dofinansowania może stanowić pożyczka ze środków WFOŚiGW. Podobnie jak w latach ubiegłych o dofinansowanie będą mogą ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego posiadające Program usuwania azbestu i na terenie których zastała przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest.