Bioróżnorodność to życie (cz. 2)

09-09-2015, 13:50 Agnieszka Kominek

Wiele badań przeprowadzonych przez naukowców wykazało, że ochrona bioróżnorodności, czyli bogactwa flory i fauny ma ogromny wpływ na życie ludzi. Tam, gdzie odnotowuje się zanik różnorodności biologicznej, ludzie częściej chorują. Jaworzno wraz z programem ochrony chomika europejskiego może więc stać się prekursorem w praktycznej ochronie przyrody…

Badania przeprowadzone po roku 2000 wskazują, że obszar występowania chomika europejskiego zmniejszył się w Polsce o 75%. Niestety największe zagrożenie dla tego gryzonia stanowią ludzie. Zalesianie terenów porolnych, ich urbanizacja, zmiany systemu upraw lub pozostawianie ziemi odłogiem, nowe sieci dróg, chemizacja w rolnictwie, nie wpływają korzystnie na utrzymanie tego gatunku. Dodatkowo przy populacjach izolowanych, właśnie takich jak chomik europejski, głównymi wrogami, mającymi duży wpływ na zmniejszanie ich liczebności mają zwierzęta: psy, koty, lisy, jenoty.

Badania genetyczne prowadzone przez dr hab. Joannę Ziomek i jej zespół na terenie Jaworzna mają pomóc w uzyskaniu informacji o zmienności genetycznej chomika na tym terenie. Proces badawczy polega na zebraniu prób sierści za pomocą specjalnych pułapek sierściowych umieszczanych w wylotach nor, a następnie badań prowadzonych w laboratorium. Wyniki będą obrazować aktualną sytuację gryzoni. Dowiemy się z nich m.in. czy osobniki znajdujące się na tym terenie są wystarczająco mocne genetycznie, aby gatunek przetrwał, czy zajdzie konieczność skrzyżowania osobników z innych rejonów Europy, a nawet zza granicy, aby wzmocnić populację.

Istotą ochrony chomika europejskiego jest przede wszystkim odpowiednia edukacja. Chomik uważany jest przez ludzi za szkodnika, jest często przedstawiany jako gigantyczne monstrum rujnujące pola uprawne zbóż i warzyw. Tymczasem gryzoń ten osiąga maksymalnie 34 cm wzrostu i wagę od 400 do 700 gram. Na terenie Polski nie odnotowano również tzw. pojawów masowych, czyli występowania na obszarze 1ha od 30 do 50 osobników na raz. Nie ma więc mowy o niszczeniu upraw rolnych w sposób masowy przez tego gryzonia przynajmniej na obszarze naszego kraju.

Chomik europejski jest niezwykle interesującym ssakiem zarówno pod względem wyglądu jak i zachowania. Gryzoń ten charakteryzuje się krępą budową ciała z krótkimi kończynami, pod policzkami znajdują się duże zatoki zwane torbami policzkowymi, które służą głównie do transportu pokarmu. Grzbiet, porośnięty gęstą, krótką sierścią, najczęściej jest brązowy, brzuch czarny, na policzkach, za uszami i na bokach ciała widnieją wyraźne żółtawe plamy, końcówka nosa, okolice pyszczka i stopy są białe.

Chomik europejski jest aktywny przede wszystkim nocą. Należy do samotników, zarówno samce jak i samice zamieszkują osobne nory. Samce wykazują chęć kopulowania z kilkoma samicami, gorzej jednak z ich instynktem ojcowskim, ponieważ nie czują potrzeby więzi rodzinnych i nie uczestniczą w wychowaniu młodych. Zimą zapadają w sen. Przed hibernacją gromadzą jednak zapasy pokarmu. Chomik europejski zapasy zaczyna gromadzić na przełomie lata i jesieni i jest w stanie zgromadzić nawet kilka kilogramów pożywienia. Naukowcy odkryli zapas rekordzisty, który zgromadził 65 kg łubinu, ziemniaków i kukurydzy. Do przeżycia zimy jeden chomik potrzebuje zgromadzić średnio 1 –1,5 kg pokarmu.

Chomik europejski wyróżnia się niezwykłą walecznością. Zwłaszcza w okresie rui wykazuje agresję względem swoich rywali. Gryzonie porozumiewają się za pomocą kontaktu wzrokowego, w sytuacjach stresowych używają różnego rodzaju dźwięków. Rolnicy, którzy spotykali osobniki na polach twierdzą, że dźwięki wydawane przez chomiki przypominają pomruki, kwiki, piszczenie, parskanie, skrzeczenie, czy nawet szczekanie, stąd też bierze się potoczna ich nazwa – polne pieski.

Chomik europejski jest więc niezwykle charakternym ssakiem i choćby dlatego warto zająć się jego ochroną. W rekomendacji nr 79 z 1999 roku Stały Komitet Konwencji Berneńskiej uznał ten gatunek za „fundamentalny element dziedzictwa przyrodniczego Europy, który wymaga pilnych działań mających na celu jego ochronę przed wyginięciem”. Na skutek znacznego spadku liczebności populacji i znacznego zmniejszenia zasięgu występowania gatunek ma w ośmiu krajach Europy status gatunku zagrożonego lub gatunku krytycznie zagrożonego. W Polsce chomik europejski jest objęty ścisłą ochroną od 1995 roku, z zaznaczeniem konieczności ochrony czynnej. Jednak do tej pory w całym kraju nikt nie podjął się działań, aby stworzyć program czynnej ochrony chomika europejskiego. Jaworzno jest więc prekursorem w tych działaniach.

Czynna ochrona nie będzie jednak możliwa bez nas, ludzi. Stanowimy bowiem ważny element w zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego. Potrzeba wspólnej współpracy oraz długofalowych działań na rzecz ochrony gatunków roślin i zwierząt. Bioróżnorodność ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju oraz trwałości układów budujących biosferę. W celu ochrony różnorodności biologicznej ważne jest więc przewidywanie, zapobieganie, a także zwalczanie przyczyn a nie skutków jej zanikania. O tym jak ważną rolę odgrywamy w przyrodzie również widać na przykładzie chomika europejskiego. Jest całkowicie uzależniony od siedlisk rolniczych stworzonych właśnie przez człowieka. Dzięki projektowi zainicjowanemu w Jaworznie istnieją realne szanse na to, aby uratować tego niezwykłego ssaka przed całkowitym wyginięciem.